اصول فهم قرآن

  اصول فهم قرآن

برای فهم مطالب قرآن کریم برخی از صاحب نظران در این عرصه، اصولی را در کتاب­های علوم قرآنی، مقالات یا مقدمه تفاسیر تدوین کرده­اند، که در این نوشتار، ما مهمترین این اصول را می­آوریم: 

1.    در نظر گرفتن قواعد ادبی و لغت عرب

قرآن به زبان عربى و در نهایت فصاحت و بلاغت نازل شده و مطابق با زبان متداول عصر بعثت می­باشد. بنابراین در فهم مطالب آن باید شخص به قواعد ادبی (صرف، نحو، علوم بلاغت) و لغات عربی آشنایی کافی داشته باشد و می­توان گفت نخستین علمی که براى درک و فهم قرآن نیاز داریم و بایستى به آن پرداخته شود، علم الفاظ است.[6] 

2.    در نظر گرفتن روایات تفسیرى

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به حکم قرآن مفسر و مبین قرآن است. چنانکه در قرآن می­خوانیم:«فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ»[7]      ما آن [قرآن‏] را بر زبان تو آسان ساختیم، شاید آنان متذکّر شوند! این آیه تفریع است بر تمام مطالب گذشته و منظور از «یسرناه» ظاهراً آسان کردن فهم قرآن است.[8] بنابراین از این آیه و همچنین از آیه:«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ و لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»[9]و ما این ذکر [قرآن‏] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازىشاید اندیشه کنند!روشن می­شود که گفتار پیامبر در فهم قرآن حجیت دارد، و ائمه اطهار نیز این حجیت را از قرآن  و از پیامبر اسلام، مثل حدیث ثقلین، گرفته­اند. 

3.    توجه به سیاق آیات

در مقام فهم و برداشت از قرآن، ملاحظه مجموع آیات و در نظر داشتن سازگارى و هماهنگى مدلول آن‏ها با یکدیگر ضرورى است. نباید آیه یا آیاتى از قرآن را بدون ملاحظه سازگاریش با سایر آیات، بررسى کرد؛ به دلیل اینکه قرآن مجموعه واحدى است که هدف واحدى را دنبال مى‏کند. همچنین آیات آن به محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، عام و خاص، مطلق و مقید و... تقسیم مى‏شوند که باید در کنار هم تفسیر و معنا بیابند.[10] 

4.    در نظر گرفتن مبانى تفسیر قرآن

مسائل متعددى وجود دارد که هر گونه موضع‏گیرى مثبت‏ یا منفى و پذیرش یا عدم پذیرش آن‏ها در تفسیر آیات مؤثر بوده و مفسر باید این مسائل را به نحو صحیح و دقیق فراگرفته و در تفسیر خود، آنها را مبنا قرار دهد.مانند: اعجاز قرآن، حقانیت بیانات قرآنى، جامعیت قرآن، مصونیت قرآن از تحریف،ابدیت قرآن و....   

5.    در نظر گرفتن شأن نزول و تاریخ نزول

شأن و سبب نزول وقایعی هستند که یک یا چند آیه به سبب آنها نازل شده­ و از این رو که آیات قرآن متناسب با زمان نزول و وقایع آن زمان بوده­اند، می­توان به طور قطع گفت که سبب نزول آیات کلید فهم قرآن است.[11] همچنین برخی تاریخ نزول را- گرچه یقینی نباشد- مفید و قابل استفاده در فهم قرآن می­دانند.[12]اینها از جمله مباحث علوم قرآنی و مبانی تفسیری می­باشند که آشنایی با آنها در فهم و تفسیر قرآن لازم است.

---

[1]. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ کتاب العین‏، قم‏، انتشارات هجرت‏، 1410 ق،‏ چاپ دوم، ج‏4، ص 61.

[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر، سال 1414 ق‏، چاپ سوم، ج‏12، ص 460.

[3]. قرشى، سید على اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش‏، چاپ ششم، ج‏5، ص 205.

[4]. الأنبیاء/79.

[5]. قاموس قرآن،ج 5، ص205.

[6]. خسروی حسینی, سید غلامرضا؛ ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن‏, انتشارات مرتضوی‏، تهران‏، 1375 ش‏، چاپ دوم ، ج‏1، ص: 136.

[7]. دخان/58.

[8]. قرشى، سید على اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث‏، تهران‏، بنیاد بعثت،‏ 1377 ش‏، چاپ سوم، ج‏10، ص 93.

[9]. النحل/44.

[10]. زارعى، حبیب الله؛ مقاله قواعد فهم قرآن(نگاهی به شش قاعده اصلی)، فصلنامه معرفت، شماره 24.

[11]. اسلامى، محمد جعفر؛ شأن نزول آیات‏، تهران‏، نشر نى‏،1383 ش‏، چاپ اول، ص10.

[12]. تفسیر احسن الحدیث، ج‏1، ص 12 و حجتى، سید محمد باقر؛ اسباب النزول، تهران‏، دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، 1377 ش‏، چاپ ششم، ص 71.